Müasir dövrdə məktəbəqədər təhsilin keyfiyyətinin artırılması yalnız tədris proqramlarının və maddi-texniki bazanın təkmilləşdirilməsi ilə məhdudlaşmır. Ən mühüm amillərdən biri valideynlərlə qarşılıqlı əməkdaşlığın səmərəliliyidir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, “Məktəbəqədər təhsil uşağın gələcək təhsilinin təməl mərhələsidir və bu mərhələdə valideynlərin fəal iştirakı uşağın emosional, sosial və intellektual inkişafını birbaşa müəyyənləşdirir.”
Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 19-cu maddəsinə əsasən, məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin əsas vəzifələrindən biri ailə ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində uşaqların fərdi inkişafına şərait yaratmaqdır. Lakin təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, “hazırda bir çox uşaq bağçalarında valideynlərlə sistemli əməkdaşlıq mexanizmi formalaşmayıb. Valideynlər bəzən yalnız müşahidəçi kimi iştirak edir, halbuki onların prosesə birbaşa qoşulması vacibdir.”
Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, valideynlərin təhsil prosesinə cəlb olunduğu ölkələrdə məktəbəqədər təhsilin keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir. Məsələn, Finlandiyada hər bağçada valideynlərlə “təhsil partnyorluğu” sistemi fəaliyyət göstərir. Uşaqla bağlı hər qərar pedaqoqlar və valideynlər arasında qarşılıqlı razılaşma əsasında qəbul olunur. OECD-nin 2023-cü il hesabatına görə, valideyn-müəllim əməkdaşlığı güclü olan ölkələrdə məktəbəqədər uşaqların 78%-i məktəbə hazırlıq testlərində yüksək nəticə göstərir, halbuki bu göstərici əməkdaşlığın zəif olduğu ölkələrdə 54%-dir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, “Valideynlərlə birgə fəaliyyət həm uşağın sosiallaşmasına, həm də tərbiyə prosesinin davamlılığına xidmət edir. Uşaq bağçada aldığı davranış modellərini evdə dəstəklənmədikdə, psixoloji balans pozulur.” Bu səbəbdən ekspert hesab edir ki, məktəbəqədər müəssisələrdə valideynlərin iştirakı ilə seminarlar, açıq dərslər və maarifləndirici görüşlər daha intensiv keçirilməlidir.
Bəzi dünya ölkələri bu sahədə artıq illərdir uğurlu nəticələr əldə edib. Yaponiyada hər bağçada ayda ən azı bir dəfə valideyn-müəllim görüşləri keçirilir, bu görüşlərdə uşaqların inkişaf dinamikası birgə müzakirə olunur. İsveçdə isə “açıq qapı” siyasəti tətbiq edilir – valideyn istənilən vaxt bağçaya gələrək dərs prosesini müşahidə edə bilər. Bu, tərbiyəçilərin məsuliyyətini artırır, şəffaflıq yaradır və etimadı möhkəmləndirir.
Azərbaycan reallığında isə hələ də bir çox valideyn məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə sadəcə “uşağı saxlayan yer” kimi baxır. Təhsil eksperti Kamran Əsədov sitat gətirir: “Uşağın formalaşmasında bağça sadəcə tərbiyəçi ilə məhdudlaşa bilməz. Valideyn özü bu prosesin ən vacib iştirakçısıdır. Əgər valideyn bağça ilə əməkdaşlıq etmir, o zaman tərbiyə və təhsil prosesində boşluq yaranır.”
Dünya Bankının 2022-ci ildə apardığı araşdırmaya əsasən, valideyn iştirakının yüksək olduğu təhsil sistemlərində məktəbəqədər dövrdə uşaqların nitq inkişafı 22%, emosional sabitlik 18%, sosial bacarıqları isə 25% daha yüksək olur. Bu göstəricilər həm də gələcəkdə ibtidai təhsildə uğurun əsas təməlini qoyur.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Azərbaycan Respublikasının Məktəbəqədər təhsil haqqında Qanununun 6-cı maddəsinə əsasən, dövlət valideynlərlə əməkdaşlıq sahəsində pedaqoji maarifləndirmə proqramlarını dəstəkləməlidir. Bu müddəa praktik müstəviyə keçirilsə, məktəbəqədər təhsilin keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yüksələr.”
Ekspert həmçinin əlavə edir ki, təhsil müəssisələrində valideynlərin fikirlərinə əsaslanan rəy mexanizmləri yaradılmalıdır: “Valideynlər təkcə ödəniş və ya şikayət üçün deyil, həm də tədrisin məzmununa, psixoloji mühitə və uşağın inkişafına dair təkliflərini bildirməlidirlər.”
Bu istiqamətdə Kanadanın Ontario vilayətində tətbiq edilən “Ailə ilə birlikdə öyrənək” proqramı nümunəvi hesab olunur. Bu proqram çərçivəsində valideynlər həftədə bir dəfə uşaqları ilə birgə təlim sessiyalarına qatılır, pedaqoqlardan uşaqla ünsiyyətin və evdə öyrənmənin effektiv yollarını öyrənirlər.
Sonda təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, “Azərbaycan məktəbəqədər təhsilində keyfiyyət artımı yalnız infrastruktur və proqram yenilikləri ilə deyil, ailənin sistemli şəkildə prosesə daxil edilməsi ilə mümkündür. XXI əsrin təhsili artıq ‘uşağı bağçaya aparmaq’ deyil, ‘uşaqla birgə öyrənmək’ mərhələsidir.”
Beləliklə, müasir məktəbəqədər təhsil modeli valideyn, tərbiyəçi və dövlət arasında üçtərəfli əməkdaşlığa əsaslanmalıdır. Bu əməkdaşlıq uşağın həyatının ilk illərində intellektual və mənəvi inkişafın dayanıqlı təməlini yaradır və gələcək nəsillərin daha bilikli, sağlam və məsuliyyətli vətəndaşlar kimi formalaşmasına xidmət edir.
Bəhman Hüseynli