Psixologiya təhsilində statistik fənnin vacibliyi – real ehtiyac, gecikmiş zərurət

Son dövrlərdə həm ölkə daxilində, həm də xaricdə psixologiya sahəsi üzrə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin və mütəxəssislərin qarşılaşdığı ümumi bir problem getdikcə daha çox diqqət çəkir. Məsələ ondadır ki, Azərbaycanda psixologiya fakültələrində bakalavr və magistr pillələrində təhsil alan tələbələr üçün statistika fənni tədris olunmur. Bu boşluq ilk baxışdan texniki və spesifik bir məsələ kimi görünə bilər, lakin əslində psixoloji təhsilin keyfiyyətinə, tələbələrin gələcək elmi və praktik fəaliyyətinə birbaşa təsir göstərən mühüm amildir.

Bu barədə mənimlə əlaqə saxlayan bir çox tələbə və xaricdə çalışan doktorantlar eyni çətinliyi qeyd ediblər: “Azərbaycanda statistik təhlil keçmədiyimiz üçün burada – xaricdə – elmi işlər yazmaqda, tədqiqat aparmaqda çox ciddi çətinlik çəkirik.”

Bu fikirlər sadəcə fərdi narahatlıqlar deyil, sistematik təhsil boşluğunun göstəricisidir.

Statistikasız psixologiya – nə qədər mümkündür?

Psixologiya – istər eksperimental, istər klinik, istərsə də sosial psixologiya istiqamətində – empirik tədqiqatlara əsaslanan bir elmdir. Bu sahədə düşüncələrin və nəticələrin əsaslı olması üçün onlar statistik metodlarla ölçülməli, təhlil edilməli və elmi əsaslarla şərh olunmalıdır. Məhz bu səbəbdən dünya üzrə nüfuzlu universitetlərin hamısında psixologiya tələbələri mütləq şəkildə Statistika, Tədqiqat metodları, Kvantiativ analiz və bu kimi fənləri keçirlər.

Harvard, Oxford, Toronto, Yale kimi universitetlərin psixologiya proqramlarına nəzər saldıqda bu fənlərin əsas baza kursları sırasında yer aldığını görmək mümkündür. Azərbaycanda isə bu sahədəki təhsil bu vacib komponentdən təəssüf ki, məhrumdur.

Nəticələr nədir?
    •    Elmi tədqiqatın səviyyəsi aşağı düşür. Tələbələr tədqiqat aparmaqda, nəticə çıxarmaqda çətinlik çəkir.
    •    Xaricdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələr uyğunlaşma problemi yaşayır. Bu isə onların təhsil keyfiyyətinə, təqaüdlərdən yararlanma imkanına və ümumilikdə motivasiyasına təsir edir.
    •    Psixoloji diaqnostika və araşdırmaların yerli səviyyədə inkişafı əngəllənir.
    •    Psixologiyanın sübutlara əsaslanan elmi sahə kimi qəbuluna kölgə düşür.

Nə etməliyik?

Əgər biz həqiqətən də psixologiya sahəsində beynəlxalq səviyyəyə çıxmaq istəyiriksə, o zaman bu sahədə tədris olunan fənləri yenidən nəzərdən keçirməliyik. Statistika fənni, həm nəzəri, həm də praktik komponentlərlə birlikdə, bu proqramlara daxil edilməlidir. Hətta bu fənn müasir proqram təminatı – SPSS, JASP, R kimi vasitələrlə dəstəklənməlidir ki, tələbələr təkcə nəzəriyyə ilə kifayətlənməsin, praktik biliklər də qazansın.

Bu, sadəcə bir fənnin əlavə olunması deyil – bu, psixologiya təhsilində elmi ciddiyyətin bərpası, tələbələrin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin artırılması, elmi tədqiqat mühitinin sağlamlaşdırılması deməkdir.

Çağırış

Bu yazı bir ictimai çağırışdır. Təhsil qurumlarımızdan, universitetlərimizin rəhbərliyindən və aidiyyəti qurumlardan xahiş olunur ki, bu məsələyə ciddi şəkildə yanaşsınlar. Statistik savad psixologiya tələbəsi üçün lüks deyil – bu, əsas elmi silahdır.

Bugünkü tələbələr sabahın tədqiqatçıları, psixoloqları və qərarvericiləridir. Gəlin onlara bu yolda daha sağlam baza verək.

Əmrah Həsənli
Təhsil eksperti
Təhsil İşçilərinin Həmrəyliyi Alyansının sədri