İnsan beyninin inkişafı uzun illərdir “doğuşdan yetkinliyə qədər tədricən yetkinləşmə, ardınca qocalıqda yavaş pisləşmə” kimi ümumiləşdirilib. Bu günə qədər nevrologiya sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, beyin uşaqlıqda sürətlə böyüyür, yeniyetməlik dövründə əlaqələrini təkmilləşdirir və sonrakı həyatda daha sabit bir quruluşa keçir. 

TƏHSİL.BİZ xarici KİV-ə istinadən xəbər verir ki, Kembric Universitetində aparılan yeni bir araşdırma isə  bu ənənəvi anlayışın əhəmiyyətli dərəcədə qüsurlu olduğunu ortaya qoyur.Belə ki, “Nature Communications” jurnalında dərc olunan tədqiqata görə, insan beyni ildən-ilə deyil, 4 fərqli nöqtədə transformasiyaya məruz qalır. Bu dörd dönüş nöqtəsi nevroloji cəhətdən insan ömrünü beş fərqli dövrə bölür. 

0-90 yaş arası 3802 nəfərdən alınan MRT məlumatlarını təhlil edən tədqiqat göstərir ki, beynin əlaqəsində dörd fərqli yaşda köklü dəyişikliklər baş verir: 9, 32, 66 və 83. İnsan beyni bu dörd yaşda böyük dəyişikliklərə məruz qalır. Bu kəşf həmçinin bəzi ruhi xəstəliklərin başlanğıcının müəyyən yaşlarda niyə cəmləşdiyini daha yaxşı izah edir. Tədqiqatın ən təəccüblü nəticələrindən biri yeniyetməlik dövrü ilə bağlıdır. Neyroelm ədəbiyyatı uzun müddətdir ki, yeniyetməlikdən sonrakı dövrü 20-ci illərin əvvəllərinə aid edir. Lakin, yeni araşdırmalar göstərir ki, beyin şəbəkələrinin səmərəliliyini artıran inkişaflar 32 yaşa qədər davam edir. Tədqiqat 32 yaşı həyat boyu müşahidə olunan “ən güclü topoloji dönüş nöqtəsi” kimi təsvir edir.Bu yaşa qədər beyin tədricən daha sürətli və daha səmərəli əlaqə əldə edir; bu proses zamanı istifadə olunmamış əlaqələr kəsilir və tez-tez istifadə olunan yollar gücləndirilir. 

Bu sahə üzrə mütəxəssis Alexa Mousley deyir ki, yetkinlik dövrünün başlanğıcı fiziki olaraq özünü göstərir: “Lakin yeniyetməliyin elmi cəhətdən harada bitdiyini demək daha çətindir. Məlumatlar göstərir ki, 32 yaş bu hədd üçün kritik yaşdır”. 

Bu mərhələdən sonra 32 ilə 66 yaş arasındakı dövr tədqiqatda “yetkinliyin plato mərhələsi” kimi müəyyən edilir. Həmin dövrdə beyin həm struktur, həm də funksional olaraq son dərəcə sabitdir və zəka, şəxsiyyət və əlaqə keyfiyyəti ən balanslıdır. Bunun əksinə olaraq, 9 yaşına qədər davam edən uşaqlıq sürətli böyümə və intensiv sinaptik budama ilə xarakterizə olunur, beyin bu dövrdə həm genişlənir, həm də sadələşir. İlk əsas qocalma mərhələsi təxminən 66 yaşda başlayır. Bu dövrdə ağ maddə bütövlüyü pisləşməyə başlayır, regionlararası ünsiyyət zəifləyir və beyin müəyyən sağlamlıq risklərinə daha çox həssas olur. Hipertoniya və damar sağlamlığına təsir edən digər amillər bu dövrdə daha böyük rol oynayır və əlaqənin azalmasına daha da töhfə verir. Bu, sürətlənə bilər.

İkinci kritik hədd təxminən 83 yaşda baş verir. Bu mərhələdə beyin bölgələri daha da təcrid olunur; əlaqələrin ümumi gücü azalır. Tədqiqatçılar bu yaş qrupunda sağlam nümunələr tapmaqda çətinlik çəkdiyinə görə məlumatların məhdud olduğunu qeyd etsələr də, 83 yaşın insan beynində ikinci bir “fasilə” dövrünü təmsil etdiyinə dair güclü siqnalların olduğunu söyləyirlər. Tədqiqatın baş müəllifi, professor Duncan Astle deyir: “Həyatımızı fərqli dövrlərə bölməyi sevirik və maraqlı olan odur ki, beynimizin əslində bu dövrlərdən keçdiyinə dair neyrobioloji dəlillər ortaya çıxır”. Astleyə görə, bu yanaşma həm əqli sağlamlıq tədqiqatlarında, həm də neyrodegenerativ xəstəliklərin erkən diaqnozunda mühüm rol oynaya bilər.