Təhsil eksperti Kamil Əsədov vurğulayır ki, XXI əsrdə dövlətlərin inkişafının əsas göstəricisi artıq təkcə təbii sərvətlər və maliyyə resursları deyil, insan kapitalıdır. Onun sözlərinə görə, insan kapitalı cəmiyyətin elmi, texnoloji, sosial və iqtisadi inkişafının hərəkətverici qüvvəsidir. Təhsil Eksperti Kamil Əsədov qeyd edir ki, “rəqabətli insan kapitalı” anlayışı təkcə bilik və bacarıqla deyil, həm də innovativ düşüncə, yaradıcılıq, sosial məsuliyyət və liderlik keyfiyyətləri ilə formalaşır.
Kamil Əsədov bildirir ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı (UNDP) tərəfindən hesablanan İnsan İnkişafı İndeksi (HDI) dünya miqyasında insan kapitalının səviyyəsini ölçən ən mühüm göstəricilərdən biridir. 2024-cü ilin məlumatlarına görə, İslandiya, Norveç, İsveç, Danimarka və Sinqapur insan inkişafı üzrə ilk beşlikdə qərarlaşıb. Bu ölkələrdə təhsilə ÜDM-in 6–7 faizinin ayrılması, orta ömür uzunluğunun 82-84 il arasında olması və işçi qüvvəsinin 75 faizinin ali təhsilli olması onların rəqabətli insan kapitalını qoruyub saxlamasına şərait yaradıb.
Azərbaycanla bağlı statistik göstəricilərə toxunan təhsil eksperti Kamil Əsədov qeyd edir ki, ölkəmizdə də insan kapitalının gücləndirilməsi dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindəndir. O, bildirir ki, “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nda insan kapitalının inkişafı məqsədilə təhsil sisteminin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, ömürboyu təhsil imkanlarının genişləndirilməsi və müasir bacarıqların formalaşdırılması xüsusi istiqamət kimi müəyyən edilib.
Kamil Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu”nun 4-cü maddəsində təhsilin əsas prinsipləri sırasında insan hüquq və azadlıqlarının, bərabər imkanların və şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafının təmin edilməsi mühüm yer tutur. Onun sözlərinə görə, bu maddə insan kapitalının keyfiyyətinin yüksəldilməsində dövlətin öhdəliklərini birbaşa müəyyənləşdirir.
Ekspert sitat gətirir: “Əgər təhsil sistemində biliklə yanaşı, yaradıcılıq və təşəbbüskarlıq da stimullaşdırılarsa, insan kapitalı rəqabətli olur. Rəqabətli insan kapitalı isə təkcə iqtisadiyyatın deyil, həm də cəmiyyətin intellektual təhlükəsizliyinin təminatıdır.”
Dünya təcrübəsinə nəzər salsaq, Sinqapur, Cənubi Koreya və Finlandiya kimi ölkələrdə insan kapitalının formalaşması təhsil sistemindəki islahatlar və uzunmüddətli planlaşdırma ilə bağlıdır. Məsələn, Sinqapur hökuməti təhsilə ÜDM-in 7 faizini yönəldir və hər bir vətəndaş üçün “SkillsFuture” adlı proqram vasitəsilə ömürboyu öyrənmə imkanları yaradır. Cənubi Koreyada isə ali təhsilli gənclərin 68 faizi texnoloji yönümlü ixtisaslar üzrə təhsil alır. Bu, ölkənin texnoloji ixracının ÜDM-də 30 faiz paya malik olmasını təmin edib.
Təhsil eksperti Kamil Əsədov qeyd edir ki, Azərbaycanda insan kapitalının inkişafı istiqamətində ciddi irəliləyişlər olsa da, rəqabətqabiliyyətlilik baxımından bəzi çatışmazlıqlar qalmaqdadır. Onun fikrincə, əmək bazarında təhsil proqramlarının müasir tələblərlə uyğunlaşdırılması, ali təhsildə praktik yönümlü ixtisasların artırılması və məktəblərdə “soft skills” bacarıqlarının – ünsiyyət, problem həlli, tənqidi düşünmə və yaradıcılığın inkişaf etdirilməsi vacibdir.
Ekspert bildirir ki, Dünya Bankının 2023-cü il İnsan Kapitalı İndeksinə əsasən, Azərbaycan 0.63 göstərici ilə orta səviyyədə qərarlaşıb. Yəni, bu o deməkdir ki, Azərbaycanda doğulan uşaq 18 yaşına çatanda potensialının yalnız 63 faizini reallaşdıra bilir. Halbuki, bu göstərici Finlandiyada 0.81, Sinqapurda 0.88, Cənubi Koreyada isə 0.84 təşkil edir.
Kamil Əsədov sitat gətirir: “Əgər biz gələcəyin iqtisadiyyatını qurmaq istəyiriksə, bu iqtisadiyyatın təməli təhsildə qoyulmalıdır. İnnovasiyanı və rəqabəti bacaran insan kapitalı yaratmadan müasir dövrün çağırışlarına cavab vermək mümkün deyil.”
Ekspert həmçinin qeyd edir ki, rəqabətli insan kapitalı təkcə iqtisadi göstəricilərlə deyil, həm də cəmiyyətin dəyərləri və sosial institutlarının sabitliyi ilə ölçülür. O bildirir ki, Azərbaycan gənclərinin beynəlxalq təhsil mühitinə inteqrasiyası, xarici universitetlərlə ikili diplom proqramlarının genişlənməsi və gənclərin “Yaşıl bacarıqlar”, “Rəqəmsal transformasiya” kimi yeni istiqamətlərdə hazırlanması bu istiqamətdə mühüm addımlardır.
Kamil Əsədov vurğulayır ki, gələcəkdə Azərbaycan rəqabətli insan kapitalını formalaşdırmaq üçün üç əsas istiqamətə üstünlük verməlidir: məktəb və universitet təhsilinin əmək bazarına uyğunlaşdırılması, innovasiyalı düşüncənin tədris prosesinə inteqrasiyası və təhsil müəssisələrində beynəlxalq keyfiyyət standartlarının tətbiqi.
Ekspert yekun olaraq bildirir: “İnsan kapitalına sərmayə qoymaq sadəcə təhsil xərci deyil, gələcəyin təminatıdır. Rəqabətli insan kapitalı olmayan ölkənin nə iqtisadi müstəqilliyi, nə də sosial sabitliyi uzunmüddətli ola bilər.”
Bu baxımdan, Kamil Əsədovun sözlərinə görə, Azərbaycan üçün əsas məqsəd təbii resurslardan əldə olunan gəlirləri bilik və bacarıq kapitalına çevirməkdir. Bu, həm iqtisadi dayanıqlığın, həm də milli inkişaf modelinin əsasını təşkil edir.
Bəhman Hüseynli