9 May – Faşizm üzərində Qələbə Günü tarixə yalnız bir müharibənin sonu kimi deyil, həm də azadlıq, cəsarət və insanlıq uğrunda aparılan ümumbəşəri mübarizənin simvolu kimi daxil olub. II Dünya müharibəsində milyonlarla insanın göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunələri bu gün də gənc nəsil üçün mühüm tərbiyə mənbəyidir. Bu baxımdan, məktəblilərin Qələbə Gününün tarixi əhəmiyyətini dərindən anlaması, müharibədə iştirak edən qəhrəmanların həyat və fəaliyyətindən xəbərdar olması, bu mövzuda yazılmış kitablarla tanışlığı olduqca vacibdir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, “şagirdlərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsində, dəyərlərin aşılanmasında II Dünya müharibəsinin öyrənilməsi, Azərbaycanlı qəhrəmanların həyatının nümunəyə çevrilməsi mühüm rol oynayır”.
Tarix dərsliklərində yer alan faktlarla yanaşı, bədii ədəbiyyat da bu mövzuya maraq oyatmaq üçün əvəzolunmaz vasitədir. Məsələn, İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanında müharibənin fonunda milli-mənəvi dəyərlər, vətən sevgisi təsvir olunur. Mehdi Hüseynin “Abşeron” romanı neftçilərin müharibədəki əvəzsiz rolunu əks etdirir. Ənvər Məmmədxanlının “Şərq neftçiləri” povesti, Əli Vəliyevin “Dağlar qoynunda” əsəri müharibə dövrünün əmək qəhrəmanlarının obrazlarını canlandırır. Şagirdlər üçün oxumağa dəyər digər əsərlər arasında Cəfər Cabbarlının qəhrəmanlıq ruhunda yazdığı publisist məqalələri, Süleyman Rəhimovun “Saçlı” povesti və Bəxtiyar Vahabzadənin müharibə mövzusunda yazdığı şeirlər də qeyd olunmalıdır.
Azərbaycan xalqı bu müharibədə misilsiz qəhrəmanlıqlar göstərib. Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, “ümumilikdə 600 mindən çox azərbaycanlı II Dünya müharibəsinə yollanıb və onların 300 mindən çoxu geri qayıtmayıb. Bu, hər bir ailəyə toxunan, millətin yaddaşına həkk olunan böyük fədakarlıqdır”. O bildirir ki, Azərbaycanın yetirdiyi qəhrəmanlar – Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadə, Həzi Aslanov, İsrafil Məmmədov, Ziya Bünyadov, Aslan Vəzirov kimi şəxsiyyətlər gənc nəsil üçün canlı örnəklərdir. Kamran Əsədov sitat gətirir: “Bu qəhrəmanların həyatını öyrənən şagird vətən, qeyrət, mərdlik nədir – onu anlayır”.
Dünya ölkələrinin təcrübəsində də II Dünya müharibəsi gənclərin tarixi yaddaşının formalaşmasında əsas vasitələrdən biri kimi qiymətləndirilir. Almaniyada məktəblilər Holokost, müharibə cinayətləri, faşizmin doğurduğu fəlakətlərlə bağlı muzeylərə mütəmadi səfərlər edir, müharibə ilə bağlı sənədli və bədii ədəbiyyat tədris planına daxil edilir. Fransada “Müqavimət Hərəkatı”na həsr olunan ədəbiyyat məktəblərdə tədris olunur. Rusiyada “Heç kim unudulmayıb, heç nə unudulmayıb” devizi ilə keçirilən tədbirlər məktəblilər arasında tarixi şüurun formalaşmasına yönəlir. Bu ölkələrdə hər il müharibə mövzusunda ədəbi müsabiqələr keçirilir, şagirdlər müharibə veteranları ilə görüşlərə cəlb olunur.
UNESCO-nun 2022-ci ildə dərc etdiyi hesabatda göstərilir ki, tarixi hadisələrin ədəbiyyat vasitəsilə tədrisi şagirdlərin emosional yaddaşına daha dərin təsir edir və onların milli dəyərlərə bağlılığını gücləndirir. Statistikaya əsasən, belə dərs metodlarını tətbiq edən məktəblərdə şagirdlərin vətənpərvərliklə bağlı sorğulara müsbət cavab vermə faizi 28% daha yüksək olur.
Bu gün Azərbaycanda da məktəblərdə müharibə qəhrəmanlarına həsr olunan tədbirlər, inşa və şeir müsabiqələri keçirilsə də, bu mövzunun dərindən öyrənilməsi və emosional dərk olunması üçün bədii ədəbiyyatla iş genişləndirilməlidir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirir ki, “əgər biz gənclərdə vətən sevgisini möhkəmləndirmək istəyiriksə, onları qəhrəmanlarla tanış etməli, onların yaşadığı real həyatı bədii obrazlar vasitəsilə təbliğ etməliyik. Çünki faktlar məlumat verir, ədəbiyyat isə hiss etdirir”.
Müharibə yalnız cəbhədə yox, həm də arxa cəbhədə aparılırdı. Bu mənada məktəblilər Azərbaycanın qadınlarının, müəllimlərinin, fəhlələrinin və kəndlilərinin müharibə dövründə göstərdiyi fədakarlığı da öyrənməlidir. Anaların səbrini, neftçilərin fədakarlığını, müəllimlərin əzmini oxucuya çatdıran ədəbiyyat nümunələri bu sahədə əhəmiyyətli rol oynayır.
Bu gün 9 May – Qələbə Günü sadəcə bir bayram deyil, həm də yaddaş günüdür. Bu gün müasir məktəblilər həmin tarixi yaddaşı oxuyaraq, anlayaraq və hiss edərək yaşatmalıdır. Təhsil eksperti Kamran Əsədov sonda qeyd edir ki, “biz gənc nəsli qəhrəmanların izi ilə getməyə ruhlandırmaq istəyiriksə, onları həm tarix, həm ədəbiyyat, həm də milli kimliklə iç-içə böyütməliyik. Ədəbiyyat isə bu yolun ən təsirli bələdçisidir”.
Bəhman Hüseynli